Από τον Παναγιώτη Φιλιππαίο
*Το ακόλουθο κείμενο συμπεριλαμβάνει spoilers από την κεντρική υπόθεση της ταινίας*
Δεν είναι πρώτη φορά που ο πολυβραβευμένος Darren Aronofsky («The Fountain», «The Wrestler», «Black Swan», «Mother») μας εκπλήσσει με μια δημιουργία του. Είκοσι τρία χρόνια μετά το «Requiem for a Dream», o Αμερικανός σκηνοθέτης «σοκάρει» για άλλη μια φορά το κοινό και τους κριτικούς με θεματικές που στοχεύουν να εντυπωθούν μέσα από την ωμή τους παρουσίαση, σε ένα ιδιαιτέρως θεατρικού τύπου κινηματογραφικό εγχείρημα, το «The Whale» («Η Φάλαινα»).
Ο Aronofsky μετέφερε την θεατρικότητα του έργου του Samuel D. Hunter (ο οποίος και έγραψε και το σενάριο) σε ένα screenplay όπου η σκηνοθεσία έχει πολύ έντονο το κλειστοφοβικό στοιχείο –όλο το έργο είναι γυρισμένο, κατά κύριο λόγο, σε ένα σπίτι και, δη, στο σαλόνι του κεντρικού ήρωα, Charlie (Brendan Fraser).
Ο Charlie παρουσιάζεται σχεδόν αμέσως, σε μια σοκαριστική σκηνή που μας ρίχνει κατευθείαν στα βαθιά: ο ήρωας αυνανίζεται μπροστά σε μία οθόνη με πορνό ομοφυλοφιλικού περιεχομένου και στο τέλος της διαδικασίας παθαίνει ελαφρύ έμφραγμα, το οποίο ίσα που το γλιτώνει, ενώ στη σκηνή εισέρχεται ο Thomas (Ty Simpkins), ως missionary χριστιανικής αίρεσης, και τον «γλιτώνει» ψυχολογικά από το να πεθάνει. Λίγο αργότερα, κάνει την είσοδό της η νοσοκόμα φίλη του Liz (Hong Chau), η οποία του ανακοινώνει ότι πιθανότατα δεν έχει πολλές μέρες μπροστά του, εφόσον δεν νοσηλευτεί.
Η φιγούρα του πρωταγωνιστή, όπως αυτός μας παρουσιάζεται ολόκληρος οπτικά, είναι η κεντρική θεματική και, εν μέρει μεταφορικά, ο τίτλος της ταινίας. Μετά τον χαμό του συντρόφου του πριν χρόνια, ο Charlie δεν έχει σταματήσει να παίρνει κιλά, αυτοτιμωρούμενος μέσα από το θρήνο και την θλίψη του. Το κλειστοφοβικό σπίτι είναι ταυτόχρονα και αλληγορία για την ψυχή του, η οποία δεν κατάφερε να ξαναβγεί παραέξω. Έκτοτε δουλεύει μόνος του, διδάσκοντας μαθήματα στο ίντερνετ, χωρίς να ανοίγει ποτέ την κάμερα.
Λίγο αργότερα, μας παρουσιάζονται άλλοι δύο χαρακτήρες, η Ellie (Sadie Sink) και η Mary (Samantha Morton), οι οποίες μας γυρνάνε ακόμα πιο πίσω στην ζωή του Charlie.
Η Ellie είναι η κόρη του και εμφανίζεται στο σπίτι του, αφού την καλεί ο ίδιος για να την ξαναδεί μετά από 10 χρόνια που έχει χωρίσει από την -πρώην- γυναίκα του, τη Mary. Η Ellie μας παρουσιάζεται ως μία επαναστατική έφηβος, η οποία εν τέλει διαφαίνεται ότι είχε σοβαρό εσωτερικό τραύμα την εγκατάλειψη από τον πατέρα της. Η ίδια οριακά αρνείται ακόμα και επ’ αμοιβεί να μείνει σπίτι του ενώ δεν σταματάει να του δείχνει την δυσαρέσκειά της, τόσο για το ό,τι της συνέβη όσο και για το τωρινό του παρουσιαστικό. Η Mary, όταν εμφανίζεται, φαίνεται ότι έχει αρκετή επιρροή στην συμπεριφορά της κόρης της και δείχνει κι αυτή ξεκάθαρα την πικρία της προς όσα συνέβησαν 10 χρόνια πριν, όταν εκείνος την εγκατέλειψε για έναν άνδρα φοιτητή που ερωτεύθηκε.
Θρήνος, θλίψη και αυτοκαταστροφή
Κύριες ψυχολογικές θεματικές της ταινίας είναι τα συναισθήματα που έχει ο Charlie. Παρά τις προσπάθειες της φίλης του, Liz, ο ίδιος αρνείται εν μέρει την βοήθειά της, διότι θεωρεί ότι δεν σώζεται πλέον, ψυχολογικά και σωματικά, αλλά και ότι κανείς δεν μπορεί να τον βοηθήσει.
Ο θρήνος του για το χαμό του συντρόφου του αλλά και οι τύψεις του για την εγκατάλειψη της κόρης του δεν αντιμετωπίστηκαν ποτέ, οδηγώντας τον σε ένα αυτοκαταστροφικό σπιράλ υπερφαγίας, το οποίο το χρησιμοποιεί και ο ίδιος ως έναν αργό τρόπο αυτοκτονίας και αυτοτραυματισμού.
The road to hell is paved with good intentions
Ένα βασικό στοιχείο όλων των χαρακτήρων είναι ότι δεν υφίσταται το απλοϊκό δυϊκό στοιχείο χαρακτηρισμού «καλός» και «κακός». Για την ακρίβεια, το σενάριο εντρυφεί σε αυτό και βλέπουμε ότι κανείς τους δεν είναι τίποτε από τα δύο, όλοι κουβαλάνε τον δικό τους σταυρό, όλοι έχουν ανθρωπιά, την οποία εκφράζει με διαφορετικό τρόπο ο καθένας. Η γυναίκα του Charlie δεν ήταν κακός άνθρωπος, η Liz, που τον αγαπούσε, άθελά της τον έσπρωχνε βαθύτερα στη δίνη υπερφαγίας και θανάτου, ο Thomas, που περνιόταν για «καλός» επειδή ακολουθούσε την θρησκεία του, βλέπουμε εν τέλει να προδίδει τα εγωιστικά του κριτήρια. Η Ellie, που μας παρουσιάζεται ως αγρίμι, το οποίο συμπεριφέρεται άκομψα και ανεβάζει άσχημες φωτογραφίες των δικών της στο ίντερνετ, δείχνει να έχει την περισσότερη ενσυναίσθηση από όλους, με έναν τελείως ανορθόδοξο τρόπο. Ο Charlie πιστεύει ότι όλοι έχουν το καλό μέσα τους, σε σημείο που όμως τον βάζει σε μια φούσκα που δεν του επιτρέπει να δει την πλήρη αλήθεια –ταυτόχρονα, αυτοτιμωρείται για να δώσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στην κόρη του, πιστεύοντας ότι αυτό θα δώσει διέξοδο στον ψυχικό της πόνο.
Εν τέλει, όλοι οι χαρακτήρες μέσα από τις πράξεις τους δείχνουν ότι έχουν καλές προθέσεις, και παίρνουν άθελά τους λανθασμένες αποφάσεις, που προκαλούν ζημιά, γιατί νοιάζονται για τους άλλους και θέλουν να τους βοηθήσουν.
Ομοφυλοφιλία και θρησκεία
Κεντρικές, πιο political θεματικές της ταινίας είναι η ομοφυλοφιλία και η επήρεια της θρησκείας στην κοινωνία. Εδώ να σημειωθεί ότι «Η Φάλαινα» λαμβάνει χώρα σε πολιτεία των ΗΠΑ όπου έχουν μεγάλη επιρροή οι συντηρητικοί Ρεπουμπλικάνοι και ο χριστιανισμός.
Το έργο μας δείχνει σε πολλά σημεία το πώς επηρέασε η θρησκεία τον πρώην σύντροφό του Charlie στο να οδηγηθεί στην αυτοκτονία, αλλά και το πώς οδήγησε σε λάθος συμπεράσματα τον ίδιο τον Thomas, ο οποίος λειτουργεί ως εργαλείο για να μας παρουσιαστεί όλη η προϊστορία με την αίρεση και την υποκρισία.
Ταυτόχρονα, ο Charlie μαθαίνουμε ότι ενώ ήταν ομοφυλόφιλος, παντρεύτηκε και έκανε παιδί, θεωρώντας πάνω στην απελπισία του ως γκέι άντρας ότι μόνο έτσι θα είχε μέλλον σε ένα τέτοιο συντηρητικό περιβάλλον.
Παχυσαρκία, υπερφαγία, βουλιμία
Και φτάνουμε στη θεματική που αφορά όλη την ταινία, και είναι ο λόγος που ο Charlie αργοπεθαίνει, ψυχολογικά και σωματικά.
Ο Charlie μας παρουσιάζεται σε ένα στάδιο όπου φτάνει στα 300 κιλά και αδυνατεί να σταθεί όρθιος, παρά μόνο με υποβοήθηση. Αντιμετωπίζει πλέον σοβαρότατα προβλήματα υγείας και αρνείται κάθε βοήθεια.
Ο Aronofsky μας παρουσιάζει ωμά το πρόβλημα του ήρωα, τόσο μέσω σεναρίου όσο και σκηνοθεσίας. Ο ήρωας γνωρίζει πού βρίσκεται και τι κάνει και βλέπουμε σκηνές όπου μπαίνει σε κατάσταση υπερφαγίας και τρώει ό,τι βρει μπροστά του, καθαρά ως εργαλείο να καλύψει το εσωτερικό του κενό αλλά και γιατί ξέρει ότι πλέον μπορεί να οδηγηθεί στο τέλος που ο ίδιος θέλει, με σαδιστικά αργόσυρτο τρόπο.
Ενώ ο ίδιος ο Charlie δείχνει μέχρι τέλους ότι είναι ένας θετικός άνθρωπος με ζεστασιά, μέσα του έχει εγκαταλείψει τον εαυτό του στον μέγιστο βαθμό, μετά από αποφάσεις ζωής που ο ίδιος αδυνατούσε να αντιμετωπίσει. Ζητάει συνέχεια συγγνώμη σε όλους, ακόμα και αν δεν φταίει για κάτι, διότι έχει εσωτερικεύσει σε απόλυτο βαθμό την ενοχή του. Μέσα από το μοτίβο της ταινίας με την φάλαινα του Moby Dick, ο ίδιος έχει αφαιρέσει το ανθρώπινό του στοιχείο ως αυτοχαρακτηρισμό, χάνοντας την ταυτότητά του, μετατρέποντας το «είναι» του σε μία απρόσωπη «φαλαινα», χάνοντας τον εαυτό του στην πορεία.
Ο Aronofsky δεν είναι πρώτη φορά που μας μεταφέρει αλήθειες ωμά, κάτι το οποίο δεν είναι και το πιο εύκολα αποδεκτό ως εμπειρία θεατή. Ο Fraser, μετά από πολλά χρόνια απουσίας, καταφέρνει να ενσαρκώσει σε απόλυτο βαθμό τον χαρακτήρα του και μας κάνει να δούμε μέσα στα εσώψυχά του, μέσα από τη στολή του που τον μετέτρεψε σε Charlie, χάρη σε μια συγκλονιστική ερμηνεία που δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.
Το «The Whale» τολμά να μας βάλει σε σκέψεις για την έννοια της ύπαρξής μας, των καλών πράξεων, της αγάπης, της ενσυναίσθησης και της ανθρωπιάς.
Συνοψίζοντας, μπορεί πολλοί να έσπευσαν να κατηγορήσουν τον Darren Aronofsky για torture porn και συναισθηματικό εκβιασμό με αφορμή το περιεχόμενο της «Φάλαινας», ωστόσο τα ευαίσθητα θέματα που πραγματεύεται η ταινία χρήζουν ευθείας «in your face» τοποθέτησης και όχι υπεκφυγών. Το επίμαχο πρόβλημα παρουσιάζεται σε όλη του την έκταση, κρούοντας εμμέσως το καμπανάκι σε όσους αντιμετωπίζουν παρόμοιες καταστάσεις (μην αδρανείτε, ζητήστε βοήθεια). Από αυτή την άποψη, το έργο παρουσιάζει ακριβώς όσα πρέπει να δούμε, χωρίς να κρύβεται πίσω από «κουρτίνες».
FILM PLANET 
Μια σκέψη σχετικά μέ το “«The Whale»: Ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις”